Email adresi: celalsengor@htgazete.com.tr Ali Mehmet Celâl ?engör (d. 24 Mart 1955, ?stanbul), Türk akademisyen, jeolog ve bilim insan?. ?stanbul Teknik Üniversitesi, Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü'nde görev yapmaktad?r.
Hayat?
24 Mart 1955'te, hem anne taraf? hem baba taraf? Rumeli göçmeni zengin bir ailenin çocu?u olarak ?stanbul'da dünyaya geldi. ?lkokula ?i?li Terakki ?lkokulu'nda ba?lad?. 5. s?n?fta hocas?na hakaretten dolay? okuldan kovulunca Beyaz?t ?lkokulu'na geçti. Lise e?itimine I??k Lisesi'nde ba?lad?. Daha sonra Robert Kolej'e geçti ve lise e?itimini orada bitirdi.
Akademik kariyeri
1973 y?l?nda Robert Koleji'nden mezun oldu. 1978'de State University of New York at Albany'den jeolog olarak mezun oldu ve ayn? üniversitede 1979'da yüksek lisans?n? bitirdi.
1981'de ?stanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi, genel jeoloji kürsüsünde asistan olarak görev yapmaya ba?lad?. 1982'de State University of New York at Albany'den doktor unvân? ald?. 1984 y?l?nda Londra Jeoloji Cemiyeti'nin Ba?kanl?k Ödülü'nü, 1986'da TÜB?TAK Bilim Ödülü'nü ald?. Ayn? y?l ?stanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi genel jeoloji anabilim dal?nda doçent oldu. 1988'de Neuchâtel Üniversitesi Fen Fakültesi'nden ?eref bilim doktoru (Docteur ès sciences honoris causa) pâyesi ald?. Academia Europaea'ya 1990 y?l?nda kabul edildi ve cemiyetin ilk Türk üyesi oldu. Ayn? y?l Avusturya Jeoloji Servisi muhabir üyesi, 1991 y?l?nda ise Avusturya Jeoloji Derne?i ?eref üyesi oldu. Yine 1991 y?l?nda Kültür Bakanl???'n?n "bilgi ça?? ödülü"nü kazand?.
1992 y?l?nda ?stanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi genel jeoloji anabilim dal?nda profesörlü?e terfî etti. 1993 y?l?nda Türkiye Gazetesi'>Türkiye Bilimler Akademisi'nin en genç kurucu üyesi oldu ve akademi konseyine seçildi. Ayn? y?l TÜB?TAK Bilim Kurulu üyesi oldu. 1994 y?l?nda Rusya Do?a Bilimleri Akademisi üyeli?ine, Frans?z ve Amerikan jeoloji dernekleri ?eref üyeli?ine seçildi. Ayr?ca kendisine Frans?z Fizik Cemiyeti ve École Normale Supérieure Vakf? taraf?ndan Rammal Madalyas? verildi. ?engör 1997 y?l?nda, Frans?z Bilimler Akademisi taraf?ndan yerbilimleri dal?nda büyük ödül (Lutaud Ödülü) ile taltif edildi. 1998 May?s ay? içerisinde ?engör, Collège de France'da misafir profesör olarak bir kürsü i?gal etti. Burada "19'uncu yüzy?lda tektoni?in geli?mesine Frans?z jeologlar?n?n katk?s?" konulu bir ders verdi ve 28 May?s 1998'de Collège de France'?n madalyas?n? ald?. 1999'da Londra Jeoloji Cemiyeti kendisine Bigsby Madalyas?n? tevcih etti. 2000 y?l?n?n Nisan ay?nda Amerika Birle?ik Devletleri Ulusal Bilimler Akademisi yabanc? üyeli?ine seçilen ilk Türk oldu.[5] Rusya Bilimler Akademisi'ne Fuad Köprülü'den sonra seçilen ikinci Türk'tür. Ayr?ca 2013 y?l?nda Leopoldina Do?a Ara?t?r?c?lar? Akademisi üyeli?ine seçilmi?tir.[6]
?engör, jeolojide bilhassa yap?sal yerbilim ve tektonik dallar?ndaki çal??malar? ile ün yapm??t?r. ?erit k?talar?n da? ku?aklar?n?n yap?s?na etkisini ortaya koymu? ve Kimmer K?tas? ad?n? verdi?i bir ?erit k?ta ke?fetmi?tir. Orta Asya’n?n jeolojik yap?s?n? ortaya ç?karm??, K?ta-k?ta çarp??mas?n?n ön ülkeleri nas?l etkiledi?i meselesini çözmü?tür. Yücel Y?lmaz ile birlikte, Levha tektoni?i içinde Türkiye Gazetesi'>Türkiye'nin yerini de?erlendiren ve at?f klasi?i haline gelen bir makale yazm??t?r. Jeoloji ve tektonik konular?nda 6 kitap, 175 bilimsel makale, 137 tebli? özeti, pek çok popüler bilim makalesi, tarih ve felsefe ile ilgili de iki kitap ve 300’e yak?n deneme yaz?s? yay?mlam??t?r. ABD, Rusya, Avrupa ve Almanya'n?n bilimler akademisine üye olan ?engör'ün yay?mlanm?? 1826 makalesi vard?r ve bu makalelere 12658 at?f yap?lm??t?r. Bunlar?n 1997-1998 y?llar? aras?nda Cumhuriyet Bilim Teknik dergisindeki "Zümrütten Akisler" kö?esinde ç?km?? olanlar? Yap? Kredi Yay?nlar? taraf?ndan 1999'da "Zümrütnâme" ba?l??? alt?nda kitapla?t?r?lm??t?r.
Fransa, Birle?ik Krall?k, Avusturya ve Amerika Birle?ik Devletleri'nde misafir ö?retim üyesi olarak çal??malarda bulunan ?engör, Collège de France d???nda Birle?ik Krall?k'ta Oxford (Royal Society Ara?t?r?c? bursuyla), ABD'de California Institute of Technology (Moore Distinguished Scholar olarak) ve Avusturya'da Salzburg Lodron-Paris Üniversitesi'nde misafir profesörlük yapm??t?r. ?engör ayr?ca pek çok uluslararas? dergide editör, yard?mc? editör ve yay?n kurulu üyeli?i yapm??t?r ve yapmaktad?r.
Celal ?engör, ileri seviyede ?ngilizce, Frans?zca ve Almanca bildi?ini beyan etmekle birlikte; Felemenkçe, ?talyanca, Portekizce, ?spanyolca ve Osmanl? Türkçesini okuyabildi?ini de söylemi?tir.
Özel hayat?
Ailesi
?engör 1986 y?l?nda Oya Maltepe ile evlenmi?tir. Tek çocu?u olan o?lu H. C. As?m ?engör 1989 y?l?nda dünyaya gelmi?tir.
Jeoloji merak?
Jeolojiye olan merak?n?n nas?l ba?lad???, "Bir Bilim Adam?n?n Serüveni" adl? kitapta, ?engör’ün "Ben jeolojiyi küçük ya?tan yani Jules Verne’in Arz?n Merkezine Seyahat kitab?n? okudu?um günden itibaren sevmeye ba?lad?m. Hemen arkas?ndan Denizler Alt?nda Yirmi Bin Fersah’? okudum. Onu da okuduktan sonra kendi kendime, ‘Adam olmak demek, Jules Verne’in tarif etti?i gibi olmak demektir’ diye dü?ündüm. Bana jeolojiyi Jules Verne sevdirdi..." ?eklindeki ifadeleriyle anlat?lm??t?r. Bir röportaj?nda kendisine ait kütüphanesinde 30.000'in üzerinde kitab? oldu?unu söylemi?tir.
Sa?l?k durumu
Celâl ?engör'e hafif Asperger te?hisi konulmu?tur ve bunu ?u sözlerle anlatmaktad?r: "Ben de hafif Aschberger ile te?his edilmi? bir insan?m. Ve bu özelli?ime ?ükran borçluyum. Otistik olmasayd?m bilimde elde etti?im ba?ar?lar? elde edemezdim."
Etnik kökeni
Celâl ?engör, kat?ld??? Tarih Notlar? adl? programda kökenini ?u ?ekilde aç?klam??t?r: "Babaanneme bak?yorum; mavi göz, sapsar? saç, ?ahane bir endam; S?rp k?z?. Gayet aç?k. Dedeme bak?yorum; tipik bir Arnavut, S?rp kar???m? var belli. Anneanneme bak?yorum, tipik bir Helen. Hepsi de Türk. Pasaportlar?nda Türk yaz?yor. (...) Bugün ben kendimi Türk milliyetçisi olarak tan?mlar?m. (...) Benim damarlar?mda bir damla Türk kan? yok."
Tart??malar
Celâl ?engör zaman zaman yapt??? tarihi ve siyasi aç?klamalarla gündeme gelmi?tir. ?engör, 8 Mart 2018 tarihinde dünyan?n ilk atlas? olarak bilinen el yazmas? “Tabula Peutingeriana” isimli eserin tan?t?m toplant?s?nda; “Piri Reis’in hayat?ndaki en büyük talihsizli?i Kanuni Sultan Süleyman gibi bir sala??n zaman?nda do?mu? olmas?d?r. Fatih zaman?nda Piri Reis olayd? inan?r m?s?n?z bugün bizim sömürge imparatorlu?umuz vard?.” ifadelerini kullanm??t?r. Daha sonra "Kanuni sala??n tekiydi" diyen Prof. ?engör, "Bir deneydi ama özür dilerim" ifadelerini kulland?. Ayr?ca Celâl ?engör’ün Azerbaycan’da bir grup ö?renciyle sohbet etti?i s?rada söyledi?i “En cahil Türkler Müslüman olan Türklerdir. Osmanl? Devleti, benim kanaatimce, Türk tarihinin en alt noktas?d?r. Yani orada Osmanl?lar, ne e?itime önem verdiler ne bir ?eye önem verdiler” ifadeleri, bilim camias?n?n ve tarihçilerin tepkisini çekmi?ti. Bunlardan birisi olan, Marmara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Mustafa Küçüka?ç?, “Böyle bir sonuca ula?mak bilim tarihine ayk?r?. Bu konuda yeterli ara?t?rma var m? ki bu sonuca ula??ls?n. Anadolu’da ya?ayan halklar?n dilleri, sosyal durumlar?, imar durumlar? hakk?nda yeterli bilgi sahibi de?iliz. Ara?t?rma yok bu konuda. Türkler Anadolu’ya gelmeden önce kaç e?itim kurumu vard?, Türkler geldikten sonra kaç medrese aç?ld?? Anadolu’ya gelen bilim insanlar?n?n Maveraünnehir’den geldi?ini biliyorduk. Son dönemdeki ara?t?rmalar Irak’tan da çok say?da ilim irfan sahibi insan?n geldi?ini ortaya koyuyor. Tarih perspektifiyle bu de?erlendirmeyi yapmak laz?m. Türkler ?slamiyet ile birlikte medenile?ti, ?ehirle?ti. ?slamiyete girmeseler göçebe topluluk olarak kal?rd?. ?slamiyet Araplar? da medenile?tirdi. Yak?n zamanda kaybetti?imiz Prof. Dr. Haluk Dursun’un sözüdür; milletler edep ile devletler erkan ile ayakta durur. Osmanl?lar bunun en güzel örne?idir.”yorumuyla ?engör'ün bu sözlerini ele?tirmi?tir. Öte yandan ?lber Ortayl?, ?engör için "geni? bir tarih bilgisi vard?r" demi?tir.
Ayr?ca ?lber Ortayl? ?engör'ün bu konudaki yorumlar? hakk?nda "Celal ?engör'ü Türkiye Gazetesi'>Türkiye'den kovalamay? dü?ünüyorsan?z çok ay?p edersiniz" diyerek ?engör'ü savundu.