Cumhuriyet, 7 May?s 1924 tarihinden beri Türkiye'de yay?mlanan günlük gazete. Günlük ortalama 50.000 civarinda tiraji ile 20. s?ralardad?r.
Tarihçe
Cumhuriyet gazetesinin isim babas? Atatürk'tür. O s?ralarda Kurtulu? Sava??'n? destekleyen ilk gazete olan Yeni Gün'ü yay?mlamaya devam eden Yunus Nadi (Abal?o?lu), 7 May?s 1924 tarihinde Cumhuriyet'i iki orta?? Nebizâde Hamdi veZekeriya Sertel ile birlikte -günümüzde Pembe Konak ad?yla an?lan- eski ?ttihat ve Terakki F?rkas? Genel Merkez binas?nda kurdu ve gazeteyi yönetmesi için Zekeriya Sertel'i görevlendirdi. Hüseyin Cahit (Yalç?n)'in Tanin 'i, Velid Ebüzziya'n?nTasvir-i Efkâr? ve Ahmet Emin (Yalman)'?n Vatan?na kar?? yay?na ba?layan gazete, o dönem için 1 milyona yak?n nüfuslu ?ehirde 7 bin adet sat?yordu. Gazetenin ad?n?n alt?nda Türkçe yevmi gazete, idare yeri ?stanbul, Ca?alo?lu yaz?yordu. ?lk say?da Yunus Nadi'nin sunu?u ve Mustafa Kemal ile yapt??? röportaj vard?.
Bask?, elle dizilip rotatiflenirdi. ?lk defa 1930'da linotip bask?yla beraber resimlerle yay?nland?. Gazetenin ba?l???n?n yaz? tipi günümüze de?in çok az de?i?ti; sadece u harfiyle t harfinde küçük de?i?iklikler yap?ld?. Reklamlara Latin alfabesine geçi?le 1928'de ça?da?la?ma hâkim oldu. 1930'da küçük ilan yay?nlar?na ba?lad?. Ayn? y?l ilk renkli ilan? ald? ve ilk renkli foto?raf? yay?nlad?. Foto?rafç?lar Nam?k Görgüç, Selahattin Giz idi.
Da??t?m? 1934'e kadar Artin Efendi yapt?. Ayr?ca posta yoluyla abone sistemi vard?. O y?llarda bas?n ?stanbul'da toplanm??t?. Da??t?m ulusal çapta olmad???ndan bir günün gazetesi Eski?ehir'den sonra ertesi gün elde olurdu. Ankara'dan sonra ise bir haftal?k gazete okunurdu.
Yunus Nadi 1924'ten 1945'e kadar ba?yazard?; bazen Zekeriya Sertel, Yakup Kadri, Abidin Daver, M. Nermi, ?ükrü Kaya da ba?yaz? yazd?. Yunus Nadi'den sonra 1991'e kadar gazetenin ba?yazar? o?lu Nadir Nadi Abal?o?lu oldu, di?er o?luDo?an Nadi Abal?o?lu ise f?kra yaz?yordu.
?lk say?larda yazarlar; Ziya Gökalp, Aka Gündüz, Hasan Bedreddin, Re?at Ekrem Koçu, Ahmet Rasim, Peyami Safa, Ahmet Refik, ?smail Habip, Abidin Daver, Cenap ?ahabettin, Vedat Nedim, Halit Ziya, Cevat Fehmi Ba?kut, Mümtaz Faik,Fuad Köprülü, Halit Fahri idi.
1928'den sonra ilk sayfada Ramiz karikatürü yer ald?. ?kinci sayfa bilim adamlar?n?n yaz?lar?na ayr?lm??t? ve bu gelenek sürdü.
8 sayfal?k gazete, ?kinci Dünya Sava??'ndan kaynaklanan ka??t k?tl??? nedeniyle 4 sayfaya indi. 10 y?l sonra tiraj? 25 bine, 1939'da 62 bine ç?kt?.
?lk kapat?lma 29 Ekim 1934'de 10 gün süreyledir. 1940'da hükümetin yay?n politikas?na ayk?r?l?ktan 90 gün kapal? kald?.
Özel sayfalar? içinde çocuk, kad?n, moda, sinema, iktisadiyat, tayyarecilik, askeri bahisler, tarih, spor, ilmî musahabe, mizah, röportaj sayfalar? vard?. 1933'te 10. Y?l, 1938'de 15. Y?l ekleri verdi. 1936'da Mimar Sinan, Çanakkale özel say?lar?. Haftan?n filmleri sayfas? 1930'da ba?lad?. Latin harfli gazeteye geçi?te promosyon da ba?lad?, ucuzluk kuponlar? verildi. Güzellik ve müzik yar??malar? düzenledi. 1932'de Keriman Halis'in dünya güzeli seçilmesiyle sat?? artt?.
En etkin kampanya Menemen'de ?ehit edilen Kubilay içindi. (23 Aral?k 1930). 1925'de gazetenin Frans?zca bask?s? Le Republique ad?yla ç?kt? ve 1952'ye dek yay?nland?. Cumhuriyet yay?na ba?larken kapat?lan Yeni Gün 1931'de tekrar ç?kar?ld?. 1935'te gazete yan?nda kitap da yay?mland?.
Kurulu?undan II. Dünya Sava??'na kadar CHP'yi destekledi, Yunus Nadi 1939 seçimleriyle meclise girdi ve 6 dönem ?zmir, Mente?e, Mu?la milletvekillikleri yapt?. II. Dünya Sava??'ndaki tutum sebebiyle Yunus Nadi ve gazete CHP'den DP'yi desteklemeye yönelince, Abidin Daver ile Yunus Nadi 1943 seçimlerinde aday gösterilmediler. 28 Haziran 1945'de Yunus Nadi vefat etti. Miras? Cumhuriyet Gazetecilik ve Matbaac?l?k A.?.'ye geçti.
Çok partili döneme geçi?te Demokrat Parti'yi destekledi; ba?yazar? Nadir Nadi de 1950'de DP listesinden ba??ms?z milletvekili seçildi. Ancak 1954'ten sonra DP iktidar?na kar?? sert bir muhalefet yürüttü. 27 May?s 1960'tan 12 Mart 1971 dönemine de?in genelde asker-sivil ayd?n kesimin ilerici görü?lerini dile getiren etkili bir yay?n organ?yd?. 12 Mart döneminde bir ara yönetimin el de?i?tirmesi sonucu tutucu bir gazete görünümü ald?. 1973'te yeniden eski çizgisine döndü.
20 A?ustos 1991'de Nadir Nadi'nin ölmesinden sonra bir yandan ortaya ekonomik s?k?nt?lar ç?kt?, bir yandan da yay?n kurulu içinde anla?mazl?k ba? gösterdi. Yay?n yönetmeni Hasan Cemal'in politikas?n? be?enmeyen ve sermaye çevrelerine yakla??ld???n? ileri süren ?lhan Selçuk ve U?ur Mumcu gibi yay?n kurulu üyesi kö?e yazarlar?yla onlar? destekleyen Cüneyt Arcayürek, Ali Sirmen, Ergun Balc?, Oktay Akbal, Melih Cevdet Anday'?n da aralar?nda bulundu?u 80 ki?i 5 Kas?m 1991'de gazeteden ayr?ld?. Olay? protesto eden bir bölüm okurun gazete almay? b?rakmas? üzerine günlük sat?? ortalamas? 120 binlerden Aral?k 1991'de 50 binlere kadar dü?tü. Bu durum üzerine Hasan Cemal ile yaz? i?leri müdürü Okay Gönensin Cumhuriyet'ten ayr?ld?. Bir süre sonra ayr?lanlar?n bir bölümü geri döndü. 8 Nisan 1992'de yeni bir yay?n kurulu olu?turuldu ve ?lhan Selçuk vefat?na kadar sürdürece?i ba?yazarl?k görevine ba?lad?.
Selçuk, 21 Mart 2008 tarihinde saat sabah 04:30 s?ralar?nda Ergenekon operasyonu kapsam?nda gözalt?na al?nd? ve iki gün sorguland?ktan sonra tutuksuz yarg?lanmak üzere serbest b?rak?ld?.
1 Temmuz 2008 sabah?, iddia edilen Ergenekon örgütü soru?turmas? kapsam?nda ?stanbul Özel Yetkili Cumhuriyet Savc?s? Zekeriya Öz'ün talimat?yla Ankara Emniyet Müdürlü?ü'nün Terörle Mücadele ?ubesi taraf?ndan gazetenin yeni aç?lm?? Ankara bürosu aranm?? ve Ankara temsilcisi Mustafa Balbay da evinden gözalt?na al?nm??t?r.[2] Gazetenin Ankara bürosundaki arama sona ermi?; emniyet güçleri 2 dizüstü bilgisayar, 1 bilgisayar kasas? ve Mustafa Balbay'a ait baz? belgelere, savc?l??a teslim etmek üzere tutanak tutarak el koymu?lard?r.[3]
Gazetenin bir di?er kö?e yazar? Erol Manisal?, 13 Nisan 2009 Pazartesi itibar?yle, yine Ergenekon soru?turmas? kapsam?nda gözalt?na al?nd?. Daha sonra mahkemeye sevk edilen Erol Manisal?, üç ay tutuklu kald? ve sa?l?k sorunlar? nedeniyle tahliyesine karar verildi.
Okuyucular? taraf?ndan CUMOK (Cumhuriyet Okurlar?) ad?nda, bir sivil toplum hareketi kurulmu?tur.
Siyasî Olaylardaki Tutum
- ?kinci Dünya Sava?? s?ras?nda Almanya'y? destekleyen yaz?lar yay?nlad?. Fakat bunun nedeni ideolojik de?il ekonomik idi.[4] Yunus Nadi sava? s?ras?nda bulunmas? zor olan gazete bask? ka??d?n? Almanya'da daha ucuz oldu?u için oradan ithal ediyordu.[4] Cumhuriyet gazetesi Temmuz1940'ta ç?kan bir makaleden sonra, yurtd???ndan yard?m al?yor ve milli ç?karlar? desteklemiyor suçlamas?yla üç ay boyunca kapat?ld?.[4]A?ustos/Kas?m 1930'da, 99 günlük Serbest Cumhuriyet F?rkas? deneyiminde SCF'ye destek verdi.
- 1946'dan 1954'e kadar Demokrat Parti'yi destekledi, 1954'ten sonra DP'ye cephe ald?.
- 27 May?s Darbesi'ni destekledi. 27 May?s 1960'daki man?eti: Kahraman Türk ordusu bütün memlekette dün gece sabaha kar?? idareyi ele ald?, maksat tarafs?z bir idarenin nezaret ve mürakebesi alt?nda süratle yeni seçimlere gitmek ve bu adil seçimler neticesinde hangi taraf kazan?rsa idareyi onun ellerine devretmektir. Askeri idare bildiriliyor: Bütün ittifaklar?m?za ba?l?y?z, NATO'ya ve CENTO'ya inan?yoruz ve ba?l?y?z. Cumhurba?kan?, meclis ba?kan? ve bakanlar ordumuzun muhafazas? alt?na al?nd?.
- 1960'larda gazete Milli Demokratik Devrim çizgisindeydi. 1962'de Vatan'da yazan ?lhan Selçuk gazeteye transfer edildi. ?adi Alk?l?ç'?n sosyalizm yaz?s? üzerine gazetede tasfiye ba?lad?. Nadir Nadi çekildi. Gazete 1,5 y?l Nadir Nadi'sizdi. Önce Cevat Fehmi Ba?kut, ard?ndan Ecvet Güresingazeteyi yönlendirmeye çal??t?. 60'l? y?llar ö?renci hareketleri ve devrimler ça??yd?. Cumhuriyet de bu gidi?e göre kabuk de?i?tiriyordu. T?P haberleri ba?ka bas?nda yer almazken Cumhuriyet yer veriyordu.
- 12 Mart muht?ras? ile olu?an askeri darbeyi önce 9 Mart 1971 darbe te?ebbüsü ile bekledi?i Milli Demokratik Devrim zannedip destekledi, sonra muhalif kald?. 13 Mart 1971 tarihli Cumhuriyet'in man?etinde 'Devrimci Ordu' ifadesi[5] ile birlikte Komutanlar?n ültimatomu üzerine Demirel istifa etti. Ordu ?artlar? uygulanmazsa yönetime el koymaya kararl? oldu?unu bildirdi. Demirel: Muht?ra ile anayasa ve hukuk devleti anlay???n? ba?da?t?rmak mümkün de?ildir. Ankara'da genel kan?: Yeni ba?bakan partiler d???ndan olacak.ifadeleri vard?.
- 12 Mart döneminde ?lhan Selçuk tutukland?.[6] Askerler Faruk Gürler-Muhsin Batur ve Cevdet Sunay-Faik Türün kanatlar?yla yönetimde farkl? yöntemleri tart???rken gazete içinde de darbe oldu. Nadir Nadi çekildi. Okurlar?n protestosuyla gazetenin tiraj? 50 binlerin alt?na dü?tü. S?k?yönetim devrinde gazete s?k? takipteydi. ?lhan Selçuk 9 Mart 1971 darbe te?ebbüsünü destekledi?i gerekçesiyle Ziverbey kö?künde sorguya çekildi. Nadir Nadi yazar?n eski yaz?lar?n? bast?. Cumhuriyet 1975'de toparlanm??ken bu defa Milliyetçi Cephe'nin k??k?rtt??? ülkücülerle, ve gazeteyi boykot ettiren Dev-Yol'un muhalefetiyle kar??la?t?. Tiraj? tekrar 100 binlerden a?a?? dü?tü. Dev-Yol daha sert çizgide Demokrat'? ç?kard?, Cumhuriyet 'in bir k?s?m okurunu çekti.
- 12 Eylül darbesinde yine ayn? kader. Önce askerleri destekledi, 1982 sonlar?na do?ru ele?tiriye ba?lad?. 12 Eylül 1980 nüshas? birinci sayfa ba?l?klar?: Parlamento ve hükümet feshedildi. Silahl? kuvvetler yönetime el koydu. Tüm yurtta s?k?yönetim ve soka?a ç?kma yasa?? kondu. Parlamento üyelerinin dokunulmazl??? kald?r?ld?. Bu dönemde gazetede Turgut Özal döneminin etkileriyle kar???kl?klar ç?kt?. Nadir Nadi'nin vefat?ndan sonra gazete iyice kar??t?. Sat?? 30 binlere dü?tü.
- 7 Kas?m seçimlerinde tarafs?zd?. 7 Kas?m 1983'deki birinci sayfa: ANAP kazand?, tek ba??na iktidar ço?unlu?u Özal'da, HP ikinci, MDP üçüncü parti oldu, kesinle?en milletvekilleri ANAP 204, HP 107, MDP 70.
- 28 ?ubat post modern darbesini destekledi. 90'larda SHP'yi destekledi. 1992'de yeni yönetim gazetenin ba??na geçti. 63 ve 71'deki sa? darbelerden sonra gazete içinde bu defa liberal bir darbe yap?lmak istenmi?, bu da geri tepmi?ti. Cumhuriyet yine ?lhan Selçuk'la eski çizgisine döndü.
- Gazete 2007'deki Cumhurba?kanl??? seçimi için birçok tepki göstermi?tir. "Tehlikenin fark?nda m?s?n?z?" görseliyle büyük yank? uyand?rm?? olan gazete "Saatler 100 y?l geri al?n?yor" slogan?yla da yola ç?karak birçok reklam giri?iminde bulunmu?tur.
Gazete yazarlar?n?n öldürülmeleri
1978 y?l?ndan bu yana, Cumhuriyet yazarlar?na yönelen suikast sald?r?lar? sonucu 7 yazar öldürüldü, 1 yazar da felç oldu. ?stanbul Üniversitesi Anayasa Kürsüsü Doçenti ve yazar Server Tanilli, 7 Nisan 1978 günü evine giderken u?rad??? silahl? sald?r? sonucu felç oldu. ?stanbul Üniversitesi ?ktisat Fakültesi Sosyoloji Enstitüsü Ba?kan? ve yazar Prof. Cavit Orhan Tütengil, 7 Aral?k 1979 tarihinde Levent'te bulunan bir ?ETT dura??nda, silahl? dört ki?i taraf?ndan öldürüldü.[7] Tütengil'in cenazesinde ç?kan olaylarda yaralananTRT yap?mc?s? ve yazar Ümit Kaftanc?o?lu, 11 Nisan 1980 günü Mecidiyeköy'de iki ki?inin silahl? sald?r?s?na u?rayarak hayat?n? kaybetti. Cinayetin sorumlusu olarak yakalanan Ülkücü militan Ahmet Mustafa K?v?lc?m ömür boyu hapse mahkûm oldu. Atatürkçü Dü?ünce Derne?i Ba?kan? ve yazar Muammer Aksoy, 31 Ocak 1990 günü Ankara'daki evine giderken öldürüldü. Ankara Üniversitesi ?lahiyat Fakültesi eski ö?retim üyesi ve SHP Parti Meclisi Üyesi Prof. Bahriye Üçok, 6 Ekim 1990 tarihinde evine gönderilen bir kargo paketinin patlamas?yla öldü. Gazeteci ve yazar U?ur Mumcu, 24 Ocak 1993 tarihinde Ankara'daki evinin önünde park etti?i otomobiline binerken patlayan bomba sonucu öldürüldü. Sinemac? ve yazar Onat Kutlar, 30 Aral?k 1994'te The Marmara Oteli'nin pastanesinde meydana gelen patlama sonucu a??r yaraland? ve olaydan 12 gün sonra ya?am?n? yitirdi. Atatürkçü Dü?ünce Derne?i Genel Ba?kan Yard?mc?s?, eski kültür bakan? ve Ankara Üniversitesi ?leti?im Fakültesi ö?retim üyelerinden Prof. Dr. Ahmet Taner K??lal?, 21 Ekim 1999 günü Ankara'daki evinin önünde u?rad??? bombal? sald?r? sonucu hayat?n? kaybetti. Gazete, olay?n bir gün ard?ndan yay?mlanan "Foto?raf?n üzerindeki çarp?" man?etli haberinde, "Türkiye'yi ortaça? karanl???na sürüklemek isteyen gericiler, Cumhuriyetin ayd?nlanmac?, ilerici yazarlar?n?" her zaman hedef gösterdiklerini vurgulad?.[8]