Email adresi: mabirand@e-kolay.net Mehmet Ali Birand (9 Aral?k 1941, Beyo?lu - 17 Ocak 2013, Ni?anta??), baba taraf?ndan Türk, anne taraf?ndan Kürt kökenli gazeteci, yazar, kö?e yazar?, haber sunucusu, televizyon yap?mc?s?. 1964 y?l?n?n Temmuz ay?ndaAbdi ?pekçi'nin vas?tas?yla Milliyet gazetesinde mesle?e ba?lad?. Bu dönem Brüksel'e yerle?erek burada yirmi y?l ya?ad? ve 1985 y?l?nda TRT 1'de 32. Gün adl? bir ayl?k haber program? yapmaya ba?lad?. Program oldukça ba?ar?l? oldu ve Birand, bu programla birlikte tan?nd?. 1991'de Türkiye'ye dönerek gazetecili?e ve program sunuculu?a farkl? yay?n organlar?nda devam etti. Ayr?ca hakk?nda çe?itli davalar aç?ld?.
?lk y?llar? ve özel ya?am?
Mürvet ve ?zzet Birand çiftinin o?lu olarak 9 Aral?k 1941 gecesi Alman Hastanesi'nde dünyaya geldi. Birand'?n kökeni anne taraf?ndan Elaz??'?n Palu ilçesine baba taraf?ndan ise Karadeniz Ere?lisine dayanmaktad?r ve anne taraf?ndan Kürt kökenlidir.[3] Birand, iki ya??ndayken babas?n? kalp krizi nedeniyle kaybetti. ?lkokulu Erenköy Zihnipa?a'da tamamlad? ve 1955'te Galatasaray Lisesi'nde okumaya ba?lad?. Bu okula, D??i?leri Bakanl???nda "küçük bir diplomat" olan day?s?n?n maddi yard?mlar?yla gitti.[1] Liseyi 1962'de bitirdi. ?stanbul Üniversitesi Filoloji Fakültesi'nde Frans?zca bölümüne girerek e?itimini sürdürdü fakat maddi sorunlardan dolay? devam edemedi.
Birand, üç ya??ndayken sol baca??na kaynar su döküldü ve bu sebeple toplamda be? ameliyat geçirdi.[4] Milliyet'te çal???rken 1971 y?l?nda, Milliyet gazetesinin kurucusu Ali Naci Karacan'?n o?lu Ercüment Karacan'?n üvey k?z? Cemre Güngören ile evlendi.[5][6] Çift, evlendikten sonra Brüksel'e giderek burada yirmi y?l ya?ad?. 1977 y?l?nda Umur Ali ad?nda bir o?lu oldu. Belçika vatanda??l??? da bulunan Birand ana dili olan Türkçe'ye ek olarak Frans?zca ve ?ngilizce de bilmekteydi.
Kariyeri
Mesle?e 1964 y?l?n?n Temmuz ay?nda Abdi ?pekçi'nin vas?tas?yla Milliyet gazetesinde ba?lad?. 1971'de evlendikten sonra 500 dolar maa?la Brüksel'de Milliyet için çal??maya ba?lad? ve burada yirmi y?l çal??t?.[1] 1974 K?br?s Harekat?'n?n meydana gelmesiyle sürekli Washington, Atina, Strasbourg'a (Avrupa Konseyi için) gider oldu. Abdi ?pekçi'den sonra k?sa bir dönem Milliyet'in genel yay?n yönetmenli?ini yapt?.
1985 y?l?nda TRT 1'de 32. Gün adl? bir ayl?k haber program?n? yapmaya ba?lad?. Programda uluslararas? ili?kileri ele ald? ve yabanc? devlet adamlar?n? konuk etti. Birand, program?, Avrupa televizyonlar?nda gördüklerini örnek alarak ve izlediklerinden esinlenerek yapt?.[1] 32. Gün'ün be?enilmesiyle Birand, oldukça tan?nd?.[1] Can Dündar, Mithat Bereket, Çi?dem Anad, Ali K?rca, Deniz Arman, Cüneyt Özdemir, R?dvan Akar, Musa Çözen, Talip Korkmaz, Sacit Baydar ba?ta olmak üzere birçok muhabir, kameraman ve teknisyen program için çal??t?.
1986 y?l?nda Sovyetler Birli?i yetkililerini ve Milliyet'i ikna edip, Moskova'da da büro açt?. 1988'de Lübnan'?n Beka vadisindeki PKK kamp?nda Abdullah Öcalan ile röportaj yapt?. Bu röportaj, Türkiye'de Öcalan ile yap?lan ilk röportajd? ve Haziran 1988'de yay?mlanmas? sonras? Milliyet gazetesi toplat?ld? ve yay?mlanmas? yasakland?.[1] Daha sonraki y?llarda çe?itli belgeseller çekti.
1991 y?l?n?n Haziran ay?nda Birand, ailesiyle birlikte Türkiye'ye geri döndü. ?stanbul'a yerle?tikten sonra Milliyet'ten Sabah'a geçti ve 32. Gün program?n? TRT'den Show TV'ye ta??d?. Fakat 28 ?ubat sonras? Sabah'tan kovuldu ve Show TV'deki program? da durduruldu. 1997'de Ayd?n Do?an, kendisine CNN Türk'ün kurulu?unda görev verdi ve bu dönem, Posta gazetesinde yazmaya ba?lad?. CNN Türk'te Man?et adl? günlük siyasi bir talk show yapt?. 2005'te Kanal D Ana Haber Bülteni'nin Genel Yay?n Yönetmeni ve bültenin anchor'u oldu. Ocak 2009 hem CNN Türk'ü, hem de Kanal D'nin Genel Yay?n Yönetmenli?ini üstlendi.
Tart??malar
And?ç
"Bas?n mensuplar? içinde de örgütün parayla yazd?rd??? ya da konu?turdu?u çok ünlü ki?iler bulunmaktad?r. Baz?lar?n? da parayla sat?n alabilece?ini dü?ünür. Bunlara örgütte eyyamc?lar denir. Bunun yan?nda Ülkede Gündem, Özgürle?en Yurtsever Gençlik, Evrensel, Özgür Halk, Demokrasi, Emek gibi bas?n organlar? da örgütün finanse etti?i kurulu?lard?r. Do?u Perinçek ve Mehmet Ali Birand'?n Öcalanile görü?mesi ona Türk bas?n?nda kap?lar?n aç?lmas?na neden olmu?tur. Öcalan bana, para kar??l???nda konu?an ya da yazanlar aras?nda Mahir Kaynak, Mahir Say?n, Cengiz Çandar, Mehmet Ali Birand ve Yalç?n Küçük'ün isimlerini söyledi."
1998'de yakalanan PKK'n?n üst düzey yöneticilerinden ?emdin Sak?k'?n soru?turma zabt?na, yalan ifadeler eklenerek bas?na s?zd?r?lmas?yla and?ç olay? ortaya ç?kt?. Çevik Bir ve Erol Özkasnak'?n gönderdi?i sahte belgeye göre Sak?k ifadesinde baz? gazetecilerin ve sivil toplum kurulu?lar?n?n "para kar??l??? PKK’ya destek verdikleri" iddia etmi?ti. Bu gazeteciler aras?nda Birand'?n ad? da geçti. Birand, bu konu hakk?nda haz?rlad??? Son Darbe: 28 ?ubat adl? belgeselindeki anlat?m?na göre, 24 Nisan günü dönemin Genelkurmay 2. Ba?kan? Çevik Bir, "and?ç" denilen belgeyi imzalad?. Amaç, ?emdin Sak?k'?n ifadeleri ile "can s?kan" gazeteci, siyasetçi, i? adamlar?n? y?pratmakt?. Belgeselde anlat?lan sürece göre söz konusu ki?iler önce y?prat?lacak ard?ndan haklar?nda dava aç?lacakt?.[9] Belgeselde anlat?lanlara göre y?prat?lmak istenen ki?i ve kurumlar?n isimleri Sak?k'?n ifadesine eklendi. Plan?n bir sonraki a?amas?nda Hürriyet ve Sabah gibi gazetelerde "?ok ifadeler" ba?l???nda verilenSak?k'?n ifadelerinde içinde Birand'?n da yer ald??? baz? gazeteciler hedef tahtas?na konuldu. Bu olayla birlikte Birand, Sabah'tan at?ld? ve 32. Gün program? Show TV'de ask?ya al?nd?.[10] Bu man?etlerden bir süre sonra, Sak?k mahkeme kar??s?na ç?kar?ld? ve gazetelerde kendisine atfen ç?kan "itiraflar?" reddetti; hiçbir zaman bu yönde itiraflarda bulunmam??t?.[11] Konuya aç?kl?k getiren ilk bilgiler Sabahgazetesi kö?e yazarlar?ndan Can Atakl?'dan geldi. Atakl?, Öküz dergisine verdi?i uzun röportajda, 28 ?ubat sürecinde Sabah'?n ve öbür büyük gazetelerin verdi?i "haberlerin yüzde doksan?n?n yalan" oldu?unu söyledi ve "Dönemin çok güçlü bir generali, bu haberlerin konulmamas? durumunda gazeteyi bat?rma tehdidinde bulunmu?tu." cümlelerini sarfetti.[11] 21 Ekim 2000 tarihinde Yeni ?afak gazetesi yazar? ve Fazilet Partisi (FP) milletvekili Nazl? Il?cak, "Çevik Bir'in güçlü eylem plan?" adl? bir kö?e yaz?s? yazd?.[12] Yaz?s?nda, Çevik Bir'in ?emdin Sak?k'?n ifadesinden istifade ederek, Cengiz Çandar ve Mehmet Ali Birand gibi gazetecilerin y?prat?lmas? talimat?n? verdi?i; hatta icab ederse, ayn? pakete, Yavuz Gökmen, Altan karde?ler vs. de konulmas?n? tavsiyesini verdi?ini yazd?.[12] 1 Kas?m 2000'de Il?cak bu kez milletvekili s?fat?yla bir bas?n toplant?s? düzenledi ve elindeki belgenin fotokopisini bas?n mensuplar?na da??tt?.[11] Ayn? gün ak?am saatlerinde Genelkurmay'dan yap?lan aç?klamada, böyle bir belgenin haz?rland??? kabul edildi ama uygulamaya kondu?u reddedildi.[11]
TRT davas?
"Rusya'n?n bozk?rlar?ndan Arabistan'?n çöllerine kadar gitmedi?imiz yer kalmad?. Faturan?n i?lemedi?i hatta bilinmedi?i yerlerde resmi muamelenin arad??? usule uygun ?ekilde nas?l belge bulabilirdik? Dönemin baz? güvenlik kuvvet temsilcilerinin adalet mekanizmas? üstündeki "ikna yeteneklerini" kullanmalar?, medyada bizi seven(!) baz? yazarlar?n deste?i sayesinde 17. Asliye Ceza Mahkemesi hiç oral? olmad? ve karar?n? verdi. Be? y?l içinde kuruma verdi?imiz 4400 belgeden (2 milyar 600 milyonluk harcama) TRT'nin usulsüz diye iddia etti?i 440 tanesinden gerekene uymayan alt?s?n? (64 milyon TL-9.573 dolar) suç niteli?inde buldu ve yasadaki en dü?ük cezay? 11 ayl?k hapis cezas?n?, 3.5 milyon Türk Liras?na çevirip tecil etti. Böylece Azerbaycan, Tacikistan ve Irak çöllerindeki çekimler için ald???m?z ancak, usule uygun bulunmayan 64 milyon TL'lik 6 fatura yüzünden suçlu bulunduk."
TRT için 32. Gün program?n? haz?rlad??? dönemde sahtecilik ve doland?r?c?l?k iddias? ile hakk?nda aç?lan kamu davas?ndan yarg?land? ve hüküm giydi. Olay? ortaya ç?karan TRT Tefti? Kurulu raporunda Birand'?n kurumu u?ratt??? zarar: 2 milyon Belçika Frang?, 4 milyon 650 bin ?talyan Lireti, 104.100 Frans?z Frang?, 34.600 ABD Dolar?, 28.400 ?ngiliz Sterlini, 35.360 Avusturya ?ilini, 1.558 Alman Mark?, 310 ?sviçre Frang? olarak belirlenmi?tir.[7][14] Ankara 17. Asliye Ceza Mahkemesi'nin Esas 1994/1315 say?l? karar?yla TRT`yi doland?rmaktan 11 ay 20 gün hapis cezas? alm??t?r.[3] Cezas? Yarg?tay taraf?ndan da onanan Birand, TRT'nin zarar?n? geri ödemi? ve ald??? hapis cezas? paraya çevirilmi?tir. Hakk?nda ayn? suçtan aç?lan ikinci bir davada, mahkemece suçu sabit görülmekle birlikte zaman a??m? nedeniyle dava dü?mü?tür.
Ölümü
Bir süre önce pankreas kanserine yakalanan Mehmet Ali Birand, hastal??? ile ilgili bir seri ameliyat geçirmi? ve kemoterapi görmü?tü.[2] Tedavisinin bir parças? olarak safra kesesindeki stentlerin de?i?tirilmesi için gitti?i ?stanbul Amerikan Hastanesi'nde yap?lan ameliyat sonras?nda 17 Ocak 2013 tarihinde yo?un bak?mda hayat?n? yitirmi?tir. Sabah saatlerinde medya taraf?ndan verilen ölüm haberi, o?lu ve tedavi gördü?ü hastane taraf?ndan yalanlanm?? ve Birand'?n yo?un bak?m alt?nda oldu?u aç?klanm??t?r.[15] Ancak o?lu Umur Birand saat 19.00'a do?ru yapt??? bas?n aç?klamas? ile Birand'?n, 18.29 s?ralar?nda vefat etti?ini aç?klam??t?r.[16][17] Birand'?n cenazesi, 19 Ocak 2013'te Do?an TV Center'da yap?lan törenin ard?ndan Te?vikiye Camisi'ne getirildi ve burada yap?lan cenaze töreninden sonra Anadolu Hisar?'ndaki aile kabristan?nda topra?a verildi.[18][19]
Cumhurba?kan? Abdullah Gül, ölümü sonras? Birand için "[...] renkli ki?ili?i, kendine has üslubu, cesareti, bilgisi, tecrübesi, ba?ar?l? meslek kariyeri, yeti?tirdi?i de?erli gazeteciler ve Türkiye'nin önemli meseleleri konusunda aç?k sözlülükle savundu?u fikirleriyle; sevilen, say?lan, yeri doldurulamayacak bir gazeteci ve haberciydi." ifadelerini kulland?.[20] Ba?bakan Recep Tayyip Erdo?an, Birand'?n geriye b?rakt??? eserleriyle daima seçkin ve sayg?n bir gazeteci olarak hat?rlanaca??n? söyledi.[21] CHP Genel Ba?kan? Kemal K?l?çdaro?lu, " Halk?n do?ru haber alma ve gerçekleri ö?renme hakk? çabas?yla, hayaliyle dünyam?zdan ayr?lan Mehmet Ali Birand’?n hayalinin birgün gerçekle?mesi dile?iyle..." sözlerini kulland?.[22] MHP Grup Ba?kanvekili Oktay Vural, Birand için "[...] geli?en olaylar kar??s?nda, bu olaylara farkl? bakan görü?leri de halka iletmeyi görev edinen ama kendi yorumunu da hür bir ?ekilde yapan bir gazeteciydi." ifadelerini kulland?.[22] BDP Mu? Milletvekili S?rr? Sak?k, Birand'?n Türkiye'nin ezberini ilk bozan gazeteci oldu?unu belirtti.[22]
Do?an Holding Onursal Ba?kan? Ayd?n Do?an, Kanal D Haber Bülteni'ne canl? ba?lanarak Birand'?n ölümüyle ilgili "Bana göre Türk bas?n? büyük bir haberciyi kaybetti. Hem bas?n hem televizyon dünyas?.. Yeni yeti?enler hep Mehmet Ali Birand'? habercilikte, ba?ar?da örnek alacaklar." dedi.[23] Sabanc? Holding Yönetim Kurulu Ba?kan? Güler Sabanc?, Birand'?n ölümü sonras? "Türkiye gerçek bir tarafs?z dü?ünce insan?n?, Türk medyas? kendi ba??na bir ekol yaratm?? duayen bir gazeteciyi kaybetti." sözlerini dile getirdi.[22]
An?s?na
?stanbul'un Beykoz ilçesinde Belediye meclisi karar?yla Kavac?k, Anadolu Hisar? ve Kanl?ca'da yer alan Çiftlik Caddesi'nin ad? "Mehmet Ali Birand Caddesi" olarak de?i?tirilmi?tir.